محیط کار و عزت نفس

پیش نیاز این آموزش، مطالعه‌ی دقیق “ماجرای عزت نفس” است پس اگر هنوز به مطالعه ماجرای عزت نفس نپرداخته‌اید، این مطلب ممکن است کمک چندانی به شما نکند. همچنین، اگر تصمیم راسخ برای پرداختن به موضوع کلیدی عزت نفس دارید، حتماً پرسشنامه عزت نفس را برای خود تکمیل و پس از آن، به مباحث عزت نفس ورود کنید.

احساس ارزشمندی

ساده، مختصر و مفید، احساس ارزشمندی یعنی آن تصویری که از خودمان در عمق وجود خویشتن داریم و بر اساس همین تصویر، خودمان را ارزیابی می‌کنیم. مثلاً اینکه من تا چه اندازه خود را لایق احترام می‌دانم، یک بحث کاملاً درونی است. با چند مثال ساده، تلاش می‌کنیم احساس ارزشمندی را برایتان شفاف‌تر کنیم. تصور بفرمایید پس از مدتی، توانسته‌اید اتومبیل دلخواه خود با همان رنگ و در همان تیپ مورد نظر را خریداری کنید. برخورد شما با این خودرو چگونه است؟ عده‌ای حتی تا مدت‌ها، پلاستیک صندلی و آفتاب‌گیر خودرو را باز نمی‌کنند که مبادا از نو بودنش کاسته شود یا آسیب ببیند. افراد حساس‌تر، بدنه خودرو را سرامیک می‌کنند یا کاور می‌کشند تا سلامت و کیفیت رنگ آن ماندگارتر باشد. مجموعه این اقدامات، به معنای احساس ارزشمندی ما برای خودرو است.

اکنون این سؤال مطرح می‌شود که ما تا چه اندازه مراقب خود هستیم و برای خویشتن خود، احترام و ارزش قائل می‌شویم؟ لازم نیست به مسائل پیچیده برای پاسخگویی فکر کنید. نوشابه، فست فود، سیگار، قلیان و…، برای سلامت بدن مفید است یا مضر؟ اگر مضر است و ما برای خودمان ارزش قائل هستیم، چرا “پول می‌دهیم”، تا چیزی مصرف کنیم که می‌دانیم به ما ضرر می‌زند؟ در مثال قبل، آیا شما حاضرید با شوینده‌ای خودروی محبوبتان را بشویید که روی آن نوشته برای رنگ خودرو مضر است؟ آیا حاضرید نرم‌افزاری روی گوشی موبایلی که تازه خریده‌اید نصب کنید که مشکوک به مخرب بودن است؟ پس چطور به راحتی خود را در معرض آسیب‌های محیطی قرار می‌دهیم؟ احساس ارزشمندی و احترام به خود، با همین متر و معیارهای ساده قابل اندازه‌گیری است، لازم نیست کارهای پیچیده کرده یا آزمون‌های چندلایه شرکت کنیم. یکی از نکات مهم دیگر که در افزایش احساس ارزشمندی برای خودمان مؤثر است، میزان دست یابی به اهدافی است که تعیین می‌کنیم. اگر در انتخاب هدف، برنامه‌ریزی برای تحقق آن و مجموعه اقداماتی که لازم است، تعلل کنیم یا دقت لازم را نداشته باشیم، پس از مدتی که دائم با عدم تحقق اهداف مواجه شویم، خود به خود احساس ارزشمندی کاهش دارد و گاهی آنقدر شدید می‌شود که به خودمان توهین کرده و در شرایط خطرناک آن، حتی به خود آسیب وارد می‌کنیم.

مثلاً ممکن است کتاب‌های خود را دور بریزیم، مجسمه‌های ساخته‌ایم بشکنیم، یادداشت‌های خود را پاره یا Delete کنیم، دستمان را با آتش سیگار بسوزانیم و سایر اقدامات مشابه. نخستین پارامتر تأثیرگذار در رشد عزت‌نفس، احساس ارزشمندی است که باید مراقب آن باشیم. محیطی که آنجا مشغول به کار هستیم، یکی از عوامل تأثیرگذار مستقیم بر احساس ارزشمندی ما و در نتیجه، تحت‌الشعاع قرار گرفتن عزت‌نفس است. آیا در این محیط، با افراد محترمانه تعامل می‌شود؟ آیا به افراد اطمینان و اعتماد دارند؟ آیا آموزش، تفویض اختیار، مشارکت در تصمیم‌گیری و… دیده می‌شود؟ آیا ساز و کاری برای جمع‌آوری ایده‌ها وجود دارد؟ آیا عملکرد افراد با خودشان مقایسه می‌شود یا نسبت به دیگران؟ آیا در کسب و کار، رقابت ایجاد شده است؟ مثلاً هر پرسنلی که بیشتر بفروشد، پاداش تصاعدی می‌گیرد یا هر همکاری که خطای همکار دیگر را گزارش کند، مرخصی تشویقی خواهد گرفت.

آیا مدیر/سرپرست ما، خودش از عزت‌نفس مناسبی برخوردار است؟ آیا سازمانی که در آنجا مشغول به کار هستیم، برای مشتری احترام قائل است؟ آیا نحوه‌ی تعامل کسب و کار با تأمین‌کننده و…، مبتنی بر اعتماد، صداقت و رابطه بلند مدت است؟ پاسخ تمام این پرسش‌ها و مجموعه‌ای دیگر از سؤال‌هایی که در اینجا ذکر نشده، تعیین می‌کنند که آیا فضایی که آنجا مشغول به کار و فعالیت هستیم، بر عزت‌نفس ما تأثیر مثبت دارد یا منفی؟ در پایان، مجموعه این سؤالات را دسته‌بندی شده در اختیار شما قرارداده‌ایم که لازم است برای درک بهتر، ابتدا تمام این مقاله را با حوصله و دقت مطالعه فرمایید و سپس به سراغ سؤالات بروید.

احساس توانمندی

توانمندی را گاهی و در برخی از منابع، با “مهارت” یکی می‌دانند (م). این تعریف، یک نکته جذاب دارد. هیچ انسانی نمی‌تواند به‌صورت کلّی ادعا کند که من آدم توانمندی هستم. چرا؟ بلافاصله این سؤال مطرح می‌شود که در چه چیز یا چیزهایی توانمند هستی؟ پس می‌بینیم که توانمندی، یک متغیر وابسته است یعنی برای کامل شدن، نیاز به مشخص کردن جمله دارد. به‌عنوان مثال، من در نوشتن مقاله‌های کوتاه توسعه‌فردی توانمند هستم. شما ممکن است در طراحی جواهر، جوشکاری CO2، برنامه‌نویسی، تحلیل داده، طراحی وب‌سایت، رانندگی با کامیون، خلبانی ایرباس و… توانمند باشید.

اگر مقاله “ماجرای عزت‌نفس” را خوانده باشید، به یاد خواهید آورد که احساس توانمندی، بی‌شباهت با “اعتماد به‌نفس” نیست. آنجا نیز به همین مورد اشاره شد که ما نمی‌توانیم به‌صورت کلّی ادعا کنیم که “اعتماد به‌نفس یالا یا پایینی” داریم چرا که بی‌مفهوم است. اعتماد به‌نفس یک پسوند دارد و بدون پسوند، ناقص است. دقیقاً همانطور که توانمندی باید پسوند داشته باشد:

اعتماد به نفس / توانمندی در … (پسوند)

برای روشن شدن بهتر مفهوم، پیشنهاد می‌کنیم روی یک کاغذ سفید، تمام کارهایی که بلدید انجام دهید را بنویسید. به تصویری که در ادامه آمده توجه کنید، این یک نمونه لیست برداری از کارهایی که است که یک نفر فرضی، بلد است انجام بدهد. حالا که مشخص کردید که چه کارهایی بلد هستید، با توجه به میزان مهارتتان در این کار، از ۰ تا ۱۰۰ به خود نمره بدهید. برای اینکه فرآیند را راحت‌تر انجام دهید، ما کاربرگی را تهیه کرده‌ایم که بدون نیاز به هیچگونه تغییر، فقط کافی است آن را پرینت (قطع A4) گرفته و تکمیل کنید؛ برای دریافت رایگان کاربرگ سنجش توانمندی، اینجا کلیک کنید. اکنون به شرط تکمیل دقیق کاربرگ، دو اتفاق برای شما رخ داده است:

الف. به‌صورت دقیق و شفاف، وضعیت مهارت‌های خود را مشخص و مکتوب کردید؛

ب. تا حد قابل توجهی می‌دانید که باید روی کدام مهارت یا مهارت‌ها، بیشتر سرمایه‌گذاری کنید.

به‌عنوان مثال ممکن است شما در ویرایش و تدوین ویدیوهای فضای مجازی، بسیار توانمند و ماهر هستید اما متوجه شده‌اید که وقتی فردی به‌خاطر کیفیت کار و این مهارت با شما ارتباط برقرار می‌کند، پس از مدت کوتاهی دیگر مراجعه نکرده و اغلب افراد، فقط یک مرتبه با شما همکاری می‌کنند. اگر صادقانه و بی‌طرف این کاربرگ را کامل کنید، ممکن است متوجه شده باشید که در مهارت تعامل یا هوش هیجانی، نمره خوبی دریافت نکرده‌اید که همین باعث شده مهارت ویرایش و تدوین ویدیویی که دارید، زیر سایه این موضوع، کم کم کمرنگ شود که خوب نیست؛ چون کاهش استفاده از مهارت، به معنای کاهش حس توانمندی یا ارزشمندی است که منجر به کاهش کیفیت عزت نفس خواهد شد (با خود می‌گویید من که اینقدر کار بلد هستم باید بیکار باشم، فلانی که نصف من هم بلد نیست، کلّی پروژه و سفارش دارد).